ورسک تجهیز
يكي از فرآوردههايي كه تقريباً به صورت روزانه استفاده ميشود مواد شوينده است. در تهيه بعضي از مواد شوينده مانند شامپو به اجزائي نياز است كه مهمترين جزء مادهي شوينده محسوب شده و به آن سورفكتانت که مواد فعال سطحي يا مواد مؤثر گفته ميشود. سورفكتانتها (Surfactant) خواص پاك كنندگي و كف كننده دارند ولي متأسفانه در كنار آن موجب تحريك پوست و مو نيز ميشوند. از ميان ردههاي سورفكتانتها، سورفكتانتهاي آنيوني مهمترين هستند كه حدود 90 درصد از كل سورفاكتانتهاي يوني را تشكيل ميدهند.
اين ماده يك تركيب شيميائي امولسيون كننده، پُفدهنده، تسريع كننده انحلال تواناييشان در حل كردن چربيها، روغن و كفكنندگي مي باشد و در پاك كنندههاي خانگي، شخصي و صنعتي صنايع شويندگي، دترژنتها يا مواد غذائي و از مواد فعال كننده سطحي آنيوني در توليد شامپو، خمير دندان، كرم، صابون و لوسيون و جزو مواد اوليه آرايشي و داروئي( بوده و داراي تحريك كنندگي بالا مي باشد.
تركيبي مانند سديم لاريل سولفات يا به اختصار SLS يك سورفكتانت آنيوني است كه قسمت اعظم فرمولاسيون مواد شوينده بر پايه تركيبات آنيوني مانند شامپو را به خود اختصاص ميدهد.
سولفات لاريل سديم به اختصار SLS با فرمول 4SO25H12N يا سديم دودسيل سولفات SDS يا ماده نزديك به آن سولفات لوريت سديم يا سولفات لاريل اتر سديم )سديم لوريل اتر سولفات( Sodium Laurylether Sulfate به اختصار SLES از پاك كنندههاي سنتزي با قدرت زياد و بطور دقيقتر جزو سورفاكتنتها ميباشد.
اثرات مختلف سدیم لاریل سولفات
پوست
مهمترين تاثير سولفات لاريل سديم و ساير مشتقات اين است كه باعث شكسته شدن محافظ رطوبتي پوست ميگردد و به ديگر مواد شيميايي اجازه ميدهد تا به راحتي به زير پوست نفوذ كند. افزايش غلظت SLS باعث افزايش ميزان التهاب، خارش و … مي شود.
اكثر پوستها به اين ماده شيميائي فوق العاده حساسند كه باعث خشكي پوست و سپس به علت تحريك پذيري بالاي اين ماده باعث خارش و سوزش مي شود .
در بدترين حالت بخصوص در پوست حساس باعث خارش سوزناك شده كه علت آن تخريب لايه بيروني پوست است.
در افراد با بيماري مزمن پوستي استفاده از SLS باعث بدتر شدن بيماري و تحريك بيش از اندازه پوست و خارش آن ميشود در مطالعات باليني نشان داده شده است قرار گيري پوست به مدت طولاني و مستمر باعث تحريك پوست صورت بزرگسالان حتي در جوانها ميشود و به نظر ميرسد علت سوزش پوست و چشم SLS است. آزمايشهاي لابراتواري نشان داده است اثر تخريب سولفات لاريل سديم تا ۱۷ روز روي پوست باقي مي ماند.
در اكثر مطالعات ذكر شده افزايش غلظت در فرمولاسيون مواد شوينده و افزايش در معرض قرار گيري مي تواند عوارض ناشي از سميت آن را تشديد كند.
تخریب پروتئین
سلولهاي بدن از پروتئين ساخته شده است. توسعه اين سلولهاي به شدت وابسته به فرايندهاي تكثير سلولي است كه به طور مستمر بدن
با از بين بردن سلولهاي آسيب ديده و قديميتر و جايگزين كردن آنها با سلولهاي سالم و جديدتر اين فرايند را كنترل ميكند و تقريباً جايگزيني هر سلول در بدن بسيار طولاني مدت خواهد بود.
SLS با اثرگذاري روي مولكولهاي بدن و پروتئينها، از طريق تشكيل پل شيميايي بين بخشهاي محلول در چربي و محلول در آب باعث ميشود كه نيروهاي مورد نياز هيدروفوبيك براي حفظ ساختار پروتئين و مولكول فرو بريزند و اين فرايند غيرقابل برگشت است.
با در نظر گرفتن اينكه پروتئينهاي موجود آسيب ديدهاند و منجر به افزايش ترشح هورموني جهت بهبود ميگردند و همچنين اين سلولهاي تازه نيز احتمالا در معرض آسيب ديدگياند لذا با در نظر گرفتن موارد فوق خسارت دو چندان است و دقيقاً اين نوع فعاليت كه مي تواند به
مراحل اوليه سرطان پوست منجر شود.
اثر بر زخم و آفت دهانی
سولفات لاريل سديم بيماريهاي مخاطي دهان را تشديد ميكند. عدم استفاده از مواد SLS در خميردندان باعث كاهش آفت ميگردد.
مطالعات نشان مي دهد كه SLS يك تركيب مضر براي بافتهاي دهاني است. بسياري از افرادي كه از بيماريهاي مخاطي دهان رنج مي برند تا حد زيادي به خاطر وجود سديم لوريل سولفات در خمير دندان و دهان شويهها استفاده ميكنند. با اين وجود سديم لوريل
سولفات بيماريهاي مخاطي دهان را تشديد خواهد كرد .
از طرفي باعث تحريك موكوس معده و پپسين در حيوانات آزمايشگاهي شد.
اثر بر چشم
سديم لوريل با روشها و از طريق مختلف داراي اثرات مضر بر چشم ميباشد. يكي از اثرات سمي اين تركيب بر چشمهاست كه باعث مي شود زمان ترميم بافت پوششي قرنيه طولانيتر شود. مطالعات نشان ميدهند كه سديم لوريل سولفات هم از نظر مكانيكي و هم از نظر شيميايي باعث ايجاد زخمهاي قرنيه ميشود. اين تركيب بهبود بافت پوششي قرنيه را به تاخير مي رساند به عبارتي ترميم زخم را كند و در مقايسه با شرايط طبيعي ديرتر بهبود مي يابد. در صورتي كه قرنيه به طور مناسب درمان نشود، تخريب بافت و عفونت آن را در پي خواهد داشت .
بسياري از تغييرات در چشم بازتابي از تخريب پروتيئن هاست و در صورت استفاده طولاني مدت بسياري از محصولات حاوي سديم لوريل سولفات امكان دارد باعث كاتاراكت )كدورت قرنيه( گردد. SLS مي تواند براي چشم بزرگسالان و جوانان مضر باشد و لذا بايد استفاده از آن در شامپو و صابون خارج از حد استاندارد اجتناب شود .
تحریک سرطان:
گرچه هنوز بطور كامل اثرات استفاده SLS در پوست و مصرف مستقيم آن در ايجاد سرطان اثبات نشده است. ولي در گزارشات منتشر شده آورده شده است كه اين ماده سورفكتانت و محرك قوي براي پوست است. فارغ از اين پتانسيل ايجاد شرايط پيش سرطاني با غير طبيعي كردن پروتئين ها ميگردد.
SLS با اختلال در سطوح استروژن طبيعي و با ايجاد اثرات مشابهي در سطح سلولي به عنوان استروژن آندوژن، مي تواند بروز سرطان تسريع كند. به طور بالقوه SLS مي تواند از طريق ديگري يعني با واكنش با تركيبات نيتروژن دار باعث سرطان شود. البته نگراني عمده اين است SLS با جهش سلولي و صدمه زدن به مواد ژنتيكي موجود در هر سلول باعث ايجاد بيماري گردد.
اثر بر گیاهان:
طبق مطالعات انجام شده اين ماده باعث تغيير ژنتيك و تاخير در رشد گياهان شده است.
اثر بر موجودات آبزی:
طبق مطالعات انجام شده باعث تغيير در عملكرد لقاح، كبد، كليه و طحال و سرعت رشد و مورفولوژي گونه هاي ماهي نظير Sparus aurata L و Cyprinus carpio L و Daphnia magna شده است.
سایر اثرات سدیم لوریل سولفات
سديم لوريل سولفات، سورفكتانت آنيوني است كه نفوذپذيري غشاءها را با قابليتش براي نفوذ به غشاءهاي چربي افزايش مي دهد. افزايش نفوذپذيري غشاء باعث حساسيت بيشتر سلول هاي بدن نسبت به مواد شيميايي خارجي مي گردد. در نتيجه سديم لوريل سولفات به اپيدرم نفوذ مي كند، اين احتمال مي رود كه سلول هاي محفاظتي مهم دچار آسيب گردند .
تحقيقي ديگر نشان مي دهد كه پتانسيل سديم لوريل سولفات براي از بين بردن عملكرد سلول هاي ارائه كننده آنتي ژن اپيدرمي باعث افزايش تومور مي شود. اختلال در عملكرد سلول هاي ارائه كننده آنتي ژن براي پاسخ سيستم ايمني بي نهايت مضر است. سديم لوريل سولفات به اپي تليوم نفوذ مي كند و داراي خواص تخريبي بر روي پروتئين مي باشد. از آن جايي كه پروتئين ها بخش كامل سيستم سلولي ما هستند، هر گونه تغييرات در آن ها باعث اثرات تخريبي در بدن ما خواهد شد .
تحقيقات نشان مي دهد كه سديم لوريل سولفات داراي اثرات دژنراتيو در جذب، متابوليسم و دفع دارد. اين سورفكتانت مي تواند به سلول هاي مغز، قلب، طحال و كبد نفوذ كند و در آنها باقي بماند. در صورتي كه شامپوهاي با اين تركيبات به مرور زمان مورد استفاده قرار گيرد باعث تغييرات پروتئيني و آسيب جدي به فوليكول مو خواهد شد و نيز باعث ريزش مو مي گردد .